Vergi Nedir? Vergi Çeşitleri Nelerdir?

Vergi her vatandaşın bilinçli olması gereken kavramlardan biridir. Vergi ne demek diye soracak olursanız, vergi devletin vatandaşlarına sunduğu hizmetleri karşılayabilmek için uyguladığı bir finans sitemidir. Vatandaşların vergi öderken vergilerin özelliklerinden haberdar olması çok büyük önem taşımaktadır. Vergi mükellefleri vergilerin özelliklerinden haberdar olması vergilerini doğru miktarda ödemelerinde yardım olacaktır. Bunun yanında vergi çeşitleri ve vergi dönemleri ile ilgili bilinç sahibi olmak da yanlış ve eksik vergi ödemelerini engelleyecektir. 

Vergi Nedir?

Vergi ülke ekonomisini canlandırmak ve vatandaşlarının yaşam standardını yükseltmek için üretilecek projelere gelir elde etmek için hükümetler tarafından vatandaşlardan alınan paradır. Vergi olarak kişilerden ve kurumlardan kanunla belirlenen şekilde alınan para ile kamusal hizmetler gerçekleştirilir. Vergi, diğer kamu kurumlarının ve devletin, kamu hizmetlerinin sağlanması için kişilerden ve kurumlardan zorunlu olarak alınan paralardır. Zorunlu olmakla birlikte vergi, ödeme gücüne göre herkesin farklı yükümlülüğe sahip olduğu ve anayasada yeri olan bir konudur.

Vergi Mükellefiyeti Nedir? 

Vergi mükellefi, kendisine vergi borcu yüklenebilen gerçek veya tüzel kişidir. Vergi mükellefi, devlete vergi ödemekle yükümlü olan bir şahıs veya ticari kuruluş olabilir. Türkiye’de her gerçek ve tüzel kişiye bir vergi numarası verilir.

Bir kimsenin vergi mükellefi olabilmesi için vergiye tabi olayın ilgilinin şahsında meydana gelmesi gerekmektedir. Örneğin, bir şirketin satışları sonucu gelir elde etmesi, vergiye tabi bir olayın doğması anlamına gelecektir.

Vergi Çeşitleri Nelerdir?

Verginin kendisi basitçe tanımlanabilir bir kavramdır ancak vergi türleri birçok ayrıntı içerir. Belirgin çizgilerle ayırt etmesi mümkün olan ve mükelleflerin yükümlü olduğu birçok çeşidi vardır. Gelir İdaresi Başkanlığı verilerine bakıldığında 200’den fazla vergi çeşidi olduğu görülür. Vergiler üç ana başlığa ayrılır. Bunlar gelir vergileri, harcama vergileri, servet vergileri olarak sıralanır. 

Vergi türleri kendi içlerinde belli kodlarla isimlendirilir. Gelir İdaresi Başkanlığı’na ait vergi listesinde oldukça fazla sayıda vergi çeşidi olmasına karşın, başlıca vergi çeşitleri olarak karşımıza 7 adet vergi çıkar. Bunlar aşağıdaki gibidir:

• Gelir Vergisi
• Kurumlar Vergisi
• Katma Değer Vergisi (KDV)
• Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)
• Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV)
• Damga Vergisi
• Emlak Vergisi

Geçici Vergi Nedir?

Geçici Vergi’nin adı halk arasında peşin vergi olarak da geçmektedir. Teknik tanımını yapmak gerekir ise; ticari kazanç sahipleri, serbest meslek erbabı ve kurumlar vergisi mükelleflerinin cari vergilendirme dönemlerinde Gelir ve Kurumlar Vergisi’ne mahsuben üçer aylık kazançları üzerinden hesaplanarak ödenen bir peşin vergi uygulamasıdır. Geçici vergi, gelir geçici vergisi ve kurum geçici vergisi olarak ödenir diye düşünebilirsiniz. 

Daha pratik bir tanımlama ile Geçici Vergi, Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi için tüm yılın kar/zarar hesaplamalarının tek seferde yapılması beklenmeden üçer aylık dönemlerde elde edilen kazancın vergisinin önden tahsil edilmesi amacıyla getirilmiştir. Bu nedenle peşin vergi olarak bilinir.

Buna benzer olarak bir de basit usül vergi yer almaktadır. Basit usül vergilendirme, bir hesap dönemi içindeki gelir-gider ve satılan malların alış bedelleri arasındaki farka uygulanan vergilendirmedir. Burada vergi mükellefi, vergi usul kanununun 8. maddesinde yer alan bilgilere göre üzerine vergi borcu yüklenen gerçek ve tüzel kişidir. 

Dolaylı Vergi Nedir?

Dolaylı ve dolaysız vergiler kanunlarca birbirlerinden ayrılmışlardır. Bunun sebebi tüm gelir sahipleri arasındaki vergi adaletini sağlamaktır. Peki dolaylı vergiler ve dolaysız vergiler nelerdir diye soracak olursanız dolaylı ve dolaysız vergileri şu şekilde listelemek mümkün:

• Dolaylı Vergiler: Dolaylı vergileri gider vergileri olarak da tanımlamak mümkündür. Dolaylı vergiler aşağıda sıralanan vergilerden oluşur.
  Mal ve Hizmet Üzerinden Alınan Vergiler: Dahilde alınan KDV, ÖTV, Özel İletişim Vergisi, Şans Oyunları Vergisi
  Damga Vergisi
  Harçlar ve Diğer Yerel Tüketim Vergileri
  Uluslararası Ticaret ve Diğer İşlemlerden Alınan Vergiler: Gümrük Vergisi, İthalde Alınan KDV
• Dolaysız Vergiler:
  Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler: Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi
  Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler: Veraset ve İntikal Vergisi, Motorlu Taşıtlar Vergisi, Emlak Vergisi

Dolaysız Vergi Nedir?

Ticaretle uğraşan kişilerin kazandığı paradan ve bir işyerinde ücretli olarak çalışan işçilerin kazandıkları ücretlerden kesilen vergi türüne dolaysız vergi denir. Devlet, dolaysız vergileri düzenli çalışan ve belirli bir ücret alan her vatandaşından keser. Gelir vergisi ve kurumlar vergisi de dolaysız vergi türlerindendir. Oldukça fazla işlemi ve vergi kalemini kapsayan dolaysız vergi de kendi içerisinde birçok farklı türe ayrılır. Dolaysız vergi türleri aşağıdaki gibidir:

• Gelir üzerinden alınan vergiler: Geçmişte ve günümüzde, vergi sistemleri içerisindeki en büyük paya gelirlerden alınan vergi kalemlerine aittir. Ülkemizde geliri vergilendiren iki farklı vergi türü bulunur. Bunlar, gelir vergisi ve kurumlar vergisidir. Gelir vergisi, gerçek kişilerin kazançlarını kapsarken kurumlar vergisi, kurumlar vergisinde belirtilmiş olan kurumların kazançlarını vergilendirir. Hem gelir vergisi hem de kurumlar vergisi aynı ekonomik unsuru, kişi veya kurumların gelirini vergilendirir.
• Gelir vergisi: Gerçek kişilerin belirli bir dönemde elde ettikleri irat ve kazançların safi tutarı üzerinden hesaplanan vergi türüne gelir vergisi denir. Bu vergi türünde mükellefin kişisel ve ailevi durumunu dikkate alınarak vergi hesabı yapılır. Ülkeden ülkeye farklılık gösterse de kişisel gelir vergileri, artan oranlı bir tarifeye göre alınması gereken dolaysız bir vergidir.
• Kurumlar vergisi: Bu vergi türünde kurumdan kast edilen , bir amacı gerçekleştirmek üzere toplanmış insan topluluğudur. Kurumlar vergisi, bu bir araya gelen topluluk ya da tüzel kişilerin kazançları üzerinden alınan vergi türüne verilen isimdir. Kurum gelirleri, ticari kazanç ve zirai kazanç, ücretler, serbest meslek kazançlar, menkul ve gayrimenkul sermaye iradı ile sair kazanç ve iratlardan gibi gelir türlerini kapsayan dolaylı vergidir.
• Servetten alınan vergiler: Kişilerin servetleri üzerinden alınan vergilere servet vergisi denir. Diğer birçok vergi türü gibi gelir vergileri de devlete gelir sağlamayı amaçlar. Ancak servetten alınan vergilerin bir önemli amacı daha vardır. Bu vergi türünde önceliklenen toplumsal gelir eşitliğinin devlet eliyle sağlanmasıdır. 

Maktu Vergi Nedir?

Maktu vergi, mükellefler arasında ayrım yapılmaksızın, farklı oranlarda değil, herkesten eşit olarak alınan vergidir. Baş ve damga vergilerini maktu vergilere örnek olarak verilebilir. Bazı harç türleri de bu vergi kapsamındadır. Yükümlülerden, genellikle eşit miktarlarda alınan bir vergi çeşididir. Baş vergileri ve konut üzerinden aynı miktarlarda alınan vergiler, bu bakımdan maktu vergi sayılır. Maktu vergiler özü itibariyle tersine ilerlemiş ve adaletsiz vergilerdir. Zira yükümlülerden eşit olarak alınınca, gelir ve servet yükseldikçe verginin oranı düşmektedir. 

Vergi Muafiyeti Nedir?

İşyeri bulunmaksızın, sanayi tipi veya seri üretim yapabilen makine ve alet kullanmaksızın evlerinde imal ettikleri ürünleri e-Ticaret yöntemiyle satanlar gelir vergisinden muaf tutulmaktadır. Bu satışlardan elde edilen gelirler vergi dışı gelirler olarak kabul edilmektedir. E-Ticarette vergi muafiyeti, 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren geçerli olan bir uygulamadır. Evde imal edilen ürünlerin internet ve benzeri ortamlarda satışında esnaf muaflığı uygulaması ve gelir vergisi mükelleflerince gerçekleştirilen mikro ihracat kapsamında elde edilen kazançlara indirim uygulanmasına ilişkin usul ve esasların açıklanmasına yönelik olarak 314 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğ Taslağı hazırlandı. 11/11/2020 tarihli ve 7256 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 9'uncu ve 89'uncu maddelerinde değişiklikler yapıldı. Söz konusu değişikliklerin açıklamasına ilişkin usul ve esaslar düzenlendi.

Gelir Vergisi

Gelir vergisine tabi olan kişiler gerçek kişilerdir. Bunlar; hukuki olarak hak edinebilecek olan ve yetki kullanabilen, kurumsallaşmamış olan mükelleflerdir. Gelir Vergisi Kanunu’na göre bu vergi türünün tanımı; ‘‘Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır.’’ Gelir vergisi beyan edilirken eğer kişi işletme sahibi ise işletmeye ait vergi türlerinden hangisine tabii olduğunu bilmekle yükümlüdür. Günümüzde popüler bir başlık olan kripto para ve internet cüzdanları için kripto para vergi uygulamasına dair açıklama bekleniyor, lakin hala net bir uygulama mevcut değil. 

Gelir Vergisi’ne tabi olabilecek gelirleri kanundada sıralandığı şekilde aşağıda görebilirsiniz:

• Ticari kazançlar
• Zirai kazançlar
• Ücretler
• Serbest meslek kazançları
• Gayrimenkul sermaye iratları
• Menkul sermaye iratları
• Diğer kazanç ve iratlar

Gelir vergisi mükellefleri kimlerdir?

• Tam mükellefler: Türkiye’de ikamet edenler
  Resmi daire ve müesseselere ya da merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı bulunup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları
  Takvim yılı içerisinde Türkiye’de kesintisiz olarak 6 aydan fazla ikamet edenler
• Dar mükellefler: Türkiye’de ikamet etmeyen gerçek kişiler dar mükellef sayılırlar. Bu kişiler yalnızca Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergiye tabidirler. Bu şartlara ve kategorilere ek olarak, basit usul koşullarını taşımayan gelir vergisi mükelleflerinin ticari kazancı gerçek usule göre tespit edilir. Gerçek usül vergi mükellefi olan kişiler, tutacakları defterlere göre iki farklı sınıfa ayrılır:
• Birinci sınıf tacirler, yani bilanço esasına göre defter tutanlar
• İkinci sınıf tacirler, yani işletme hesabı esasına göre defter tutanlar

Kurumlar Vergisi

Kurumlar vergisi; kuruma ait kazançlar üzerinden alınan vergi türüdür. Bir takvim yılı içerisinde elde edilen safi kurum kazancı üzerinden hesap edilerek devlete ödenir. Kurum vergisi, kurum kazancının %20’si oranında devlete ödenir.

Bu vergi türüne tabi olan kurumlar aşağıda sıralanmıştır:

• Sermaye şirketleri
• Kooperatifler
• İktisadi kamu kuruluşları
• Dernek veya vakıflara ait iktisadi işletmeler
• İş ortaklıkları

Katma Değer Vergisi

Katma Değer Vergisi (KDV); satılan malı veya hizmeti satın alan kişinin, malı veya hizmeti satan kişiye ödediği vergidir. KDV, harcamalar üzerinden alınan vergilerden biri olup, malı satın alanın ödediği vergi türlerindendir. Katma değer vergisi dolaylı bir vergi türüdür. Mal yada hizmeti satın alan kişi satan kişiye belirli bir ücret öder. Bu ücretten belirli oranlarda harcama vergileri olarak kesinti yapılır. Bu kesinti KDV’dir. Devlet tarafından belirlenen KDV çeşitleri ise %1, %8,%18 olmak üzere üç çeşittir.

Katma Değer Vergisi mükellefleri kimlerdir?
Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 8. Maddesine göre KDV mükellefler aşağıdaki gibidir:

• Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde bu işleri yapanlar
• İthalatta mal ve hizmet ithal edenler
• Transit taşımalarda gümrük ya da geçiş işlemine muhatap olanlar
• PTT İşletme Genel Müdürlüğü ve radyo ve televizyon kurumları
• Her türlü şans ve talih oyunlarını tertip edenler
• Gelir Vergisi Kanunu’nun 70. maddesinde belirtilen mal ve hakları kiraya verenler

Katma Değer Vergisinin konusunu teşkil eden işlemler ise aşağıdaki gibidir:
Türkiye’de yapılan ve KDV’ye tabi olan işlemler;

• Ticari, sınai, zirai faaliyetler ve serbest meslek faaliyeti kapsamında yapılan teslim ve hizmetler
• Her türlü mal ve hizmet ithalatı
• Diğer faaliyetlerden doğan teslim ve hizmetler
• Özel Tüketim Vergisi

Özel Tüketim Vergisi

Özel tüketim vergisi, belirli bir mal ya da ürünler üzerinden maktu veya oransal alınan bir vergi türüdür. ÖTV lüks ve sağlığa ya da çevreye olumsuz etkileri bulunan mallar için uygulanır. Bu açıdan sosyal fayda sağlaması amaçlanan bir vergi türüdür.

ÖTV hangi ürünlerde uygulanır?

• Kürk, lüks araba ya da mücevher gibi lüks ürünlerde
• Tekel ürünleri gibi insan sağlığını tehdit eden ürünlerde
• Benzin, kömür ya da fosil atık gibi çevreye zararı olan ürünlerde

ÖTV istisnası ne anlama gelir?
Lüks olarak değerlendirilen mal ya da hizmetlerden alınan ÖTV, kanunda bazı istisnaları da beraberinde getirir. Kanuna göre dolmuş, taksi, otobüs, minibüs, çekici, kamyonet ve kamyon ile ticari yük taşımacılığı yapan firmalar, şehir için yolcu taşımacılığı yapan firma ve kişiler bu istisnadan faydalanır. Bunların dışında askeri, diplomatik, ithalat,ihracat, Türk Hava Kurumu istisnaları da mevcuttur.

Motorlu Taşıtlar Vergisi

MTV yılda iki kez ödenmesi zorunlu bir vergi türüdür. Bu vergi, Karayolları Trafik Kanunu’na ait şartlara göre trafik şubelerinde kayıtlı olan motorlu taşıtlardan alınır. Kara taşıtlarının yanı sıra helikopter, uçak, motorlu deniz taşıtları içinde bu vergi türü geçerlidir. Ödemeleri Ocak ve Temmuz aylarında olacak şekilde yılda iki dönem olarak belirlenmiştir. MTV, araçlara ait sicil kaydının başlamasıyla ödenmeye başlar. Sicil kaydı silinene kadar MTV ödenmeye devam edilir. 

Damga Vergisi

Kişiler arası, kurumlar arası ya da kişilerle kurumlar arasında oluşan her türlü hukuki ve resmi işlemleri belgeleyen kağıtlardan alınan bir vergi türüdür. Damga vergisinin alınabilmesi için belgenin ibraz edilebilir ya da imzalanabilir olması veya imza yerine geçen ibarelerin yer alıyor olması gerekir.

Damga vergisi mükellefleri kimlerdir?
Damga vergisi kanunu kapsamına giren ve resmi niteliğe sahip olan kağıtları imzalayan kişiler damga vergisinin mükellefi olurlar. İmzanın sahibi olan taraflardan biri resmi bir kuruluş ya da muaf sayılan bir durumda ise vergiden sorumlu olan kişi diğer taraf olur.

Emlak Vergisi

1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu’na göre emlak vergisi; Türkiye sınırları içinde bulunan bina ve arsa mülkleri için ödenen bir vergi türüdür. Bina vergisi ve arazi vergisi olmak üzere ikiye ayrılan emlak vergisi, mülk sahipleri tarafından ödenir. Mülk sahibi yoksa arsa ya da binanın tahsis edildiği kişiler emlak vergisini ödemekle mükelleftir. Eğer yeni bir ev ya da arsa satın alırsanız emlak vergilerinizi ödeyebilmek için önce emlak beyanında bulunmanız gerekir. Tapu Taşınmaz Beyan olarak adlandırılan bu işlemi, e-devlet üzerinden ya da ilgili belediyeye başvurarak gerçekleştirebilirsiniz. Başvuru için aşağıdaki belgelere sahip olmanız gereklidir:

•  Mülk sahibinin nüfus cüzdanı fotokopisi,
• Bina ruhsatı, 
• İskan yani yapı kullanma izin belgesi fotokopisi, 
• Emlak bildirim formu